Δεσμοί Προσκόλλησης & Ψυχοπαθολογία

της Ασπασίας Βενιέρη

Πως ο τύπος συναισθηματικού γονεϊκού δεσμού και τα πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα συνδέονται με την ψυχοπαθολογία

Σύμφωνα με τον Bowlby (1969, 1972, 1982, 1988), τα βρέφη έχουν μία γκάμα έμφυτων συμπεριφορών που τα βοηθούν να διατηρούν την εγγύτητα των άλλων προκειμένου να επιβιώσουν και να διαχειριστούν την όποια δυσφορία ή απειλή. Αυτό το σύστημα προσκόλλησης παραμένει ενεργό για όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου. Oι ενήλικες επίσης αναζητούν την εγγύτητα και την υποστήριξη άλλων ατόμων όποτε αντιμετωπίζουν δυσκολίες.

Η συμπεριφορά προσκόλλησης - δεσμού κάποιου με τους άλλους ανθρώπους δημιουργείται από τις πρώτες εμπειρίες που είχε ως παιδί από τους γονείς / φροντιστές του. Οι μνήμες αυτών των εμπειριών διαμορφώνουν τους συνειδητούς και ασυνείδητους κανόνες που ορίζουν το πώς σκέφτεται κάποιος, τα Εσωτερικά Μοντέλα Εργασίας (internal working models), για τον εαυτό του και τους άλλους, τις προσδοκίες του, τα συναισθήματα και τις αντίστοιχες συμπεριφορές του για κάθε περίσταση (Fraley & Schaver, 2000). Οι τρόποι που έχει μάθει να συνδέεται κάποιος με τους άλλους ανθρώπους εμπίπτουν σε συγκεκριμένες κατηγορίες (Ainsworth et al., 1978. Brennan et al., 1998. Milkulincer & Schaver, 2003, 2007):

Ι. Ανασφαλής προσκόλληση

Τα άτομα με ανασφαλή προσκόλληση στις συναναστροφές τους ανησυχούν ότι το άλλο άτομο δεν θα είναι διαθέσιμο και υποστηρικτικό σε περιόδους ανάγκης. Γι’ αυτό το λόγο προσπαθούν να διατηρούν κοντινές σχέσεις και με άλλα άτομα καταφεύγοντας σε στρατηγικές υπερδραστηριοποίησης (Feenlay & Noller, 1990. Milkulincer et al., 1998). Αξιολογούν τις όποιες απειλές ως υπερβολικές και τους πόρους που διαθέτουν για την αντιμετώπισή τους ανεπαρκείς. Βρίσκονται σε διαρκή επαγρύπνηση για πιθανές απειλές (Cassidy & Codak, 1998). Στην ψυχοθεραπεία ατόμων με ανασφαλή προσκόλληση δεν καταργούνται οι περιοριστικοί τρόποι σκέψης τους, τα Εσωτερικά Μοντέλα Εργασίας, απλά ενεργοποιούνται νέες πιο προσαρμοστικές και ευέλικτες πεποιθήσεις (Bouton, 2004). Μία σχέση αποδοχής και εμπιστοσύνης με το θεραπευτή/θεραπεύτριά τους και μια επανεξέταση της σχέσης τους με τις αρχικές φιγούρες προσκόλλησής τους, συνήθως τους γονείς τους, βοηθούν στη δημιουργία μιας πιο παρηγορητικής κατανόησης της αρνητικής σχέσης που είχαν μαζί τους (Bosmans et al., 2010).

ΙΙ. Αποφευκτική προσκόλληση

Τα άτομα με αποφευκτική προσκόλληση δεν εμπιστεύονται ότι τα άλλα άτομα συμπεριφέρονται με καλή βούληση και ότι μπορούν να τους βοηθήσουν. Χρησιμοποιούν στρατηγικές απενεργοποίησης και συμπεριφέρονται ανεξάρτητα βασιζόμενοι μόνο στον εαυτό τους. Είναι διστακτικοί στο να ζητήσουν βοήθεια βάσει προηγούμενων εμπειριών μη διαθεσιμότητας που έχουν με τα άτομα που τα φρόντιζαν όταν ήταν μικρά. Αντιμετωπίζουν την όποια δυσφορία και άγχος μόνα τους. Χρησιμοποιούν στρατηγικές γνωσιακής και συμπεριφορικής αποστασιοποίησης καταπιέζοντας όποιες αρνητικές σκέψεις (Fraley & Schaver, 1997. Lussier et al., 1997).

Σύμφωνα με το δεσμό - προσκόλληση που είχαν με τα άτομα που τους φρόντιζαν όταν ήταν μικροί, οι ανασφαλείς και αποφευκτικοί τύποι χαρακτηρίζονται από συγκεκριμένα σχήματα σκέψεων (internal working models) που θεωρούν δεδομένη την απόρριψη, την απογοήτευση, την αναξιοπιστία και τη μη διαθεσιμότητα των άλλων, διακατέχονται από τα αντίστοιχα συναισθήματα και συμπεριφέρονται ανάλογα (Milkulincer & Schaver, 2003, 2007).

ΙΙΙ. Φοβική Αποφευκτική Προσκόλληση

Τα άτομα που συνδυάζουν τα Εσωτερικά Μοντέλα Εργασίας και τις συμπεριφορές των δύο παραπάνω κατηγοριών ανήκουν στη φοβική αποφευκτική κατηγορία και είναι ακόμα πιο ευάλωτα όταν νιώθουν ότι απειλούνται (Milkulincer & Schaver, 2003, 2007).

ΙV. Ασφαλής προσκόλληση

Τα άτομα με ασφαλή προσκόλληση έχουν αναπτυγμένο τρόπο σκέψης και Εσωτερικά Μοντέλα Εργασίας με θετική εικόνα για τον εαυτό τους και εμπιστοσύνη στην εγγύτητα των άλλων όταν τους χρειαστούν για την αντιμετώπιση απειλών. Είναι άνετοι και αισιόδοξοι σχετικά με την αντιμετώπιση των προκλήσεων της ζωής, εμπιστεύονται τις ικανότητές τους και είναι συναισθηματικά σταθεροί (Milkulincer & Florian, 1995. Milkulincer et al., 2003. Shorey et al., 2003).

Τα Εσωτερικά Μοντέλα Εργασίας, που δημιουργούνται από την παιδική ηλικία μέσα από το γονεϊκό δεσμό και αφορούν τον τρόπο συναναστροφής, προσκόλλησης με άλλους ανθρώπους, αντιμετωπίζονται ως Γνωστικά Σχήματα (Schorpita & Barlow, 1996. Holmes, 1993. Mason et. al., 2005. Bosmans et. al., 2010. Baldwin et. al., 1993. Bretherton, 1990. Collins & Read, 1994. Waters & Waters, 2006). Τα Σχήματα είναι τα σταθερά γνωστικά μοτίβα, συγκεκριμένοι κανόνες που διέπουν τη συμπεριφορά επεξεργασίας των πληροφοριών που λαμβάνει κάποιος, το πώς εντοπίζει, κωδικοποιεί, θυμάται και αξιολογεί τα διάφορα ερεθίσματα (Clark, Beck & Alford, 1999).

Η ανασφαλής προσκόλληση σχετίζεται με το σχήμα ‘περιφρούρησης’ το οποίο οδηγεί στον πιο γρήγορο εντοπισμό απειλών, στην επαγρύπνηση, την ειδοποίηση των άλλων για τις προκείμενες απειλές και προσπάθεια να εξασφαλίσουν την υποστήριξη των άλλων. Η παιδική συναισθηματική κακοποίηση συσχετίζεται με ανασφαλή προσκόλληση στην ενήλικη ζωή περισσότερο από ότι η σεξουαλική και η σωματική κακοποίηση (Riggs & Kaminski, 2010). Επίσης, η ανασφαλής προσκόλληση ενός ατόμου συνδέεται με τη σωματική και συναισθηματική βία προς το σύντροφο του/της (Henderson et al., 2005) και τη χρήση ναρκωτικών ουσιών (Mortazavi et al., 2012).

Η αποφευκτική προσκόλληση σχετίζεται με το σχήμα της ‘γρήγορης αποφυγής’ σε περίπτωση απειλής, τον υποβιβασμό της σημασίας του απειλητικού ερεθίσματος, τη γρήγορη δράση για αυτοπροστασία με διαφυγή ή αντιμετώπιση του κινδύνου (Ein-Dor et al., 2011).

Τα Πρώιμα Δυσλειτουργικά Σχήματα (Early Maladaptive Schemas- EMS) μπορεί να είναι μέρος των σχημάτων προσκόλλησης, δηλαδή των Εσωτερικών Μοντέλων Εργασίας, αλλά δεν περιορίζονται μόνο στους συναισθηματικούς δεσμούς με άλλους ανθρώπους (Simard et al., 2011). Ενεργοποιούνται όταν το άτομο βρεθεί σε σχετικό περιβάλλον ή μετά από αυξημένη δυσφορία (Fraley,2007. Sroufe, Egeland & Kreutzer, 1990). Ο κάθε τύπος προσκόλλησης σχετίζεται με διαφορετική συχνότητα Πρώιμων Δυσλειτουργικών Σχημάτων. Ο Φοβικός Αποφευκτικός που η Ainsworth αποκαλεί Ανοργάνωτο τύπο προσκόλλησης έχει τη μεγαλύτερη συχνότητα και μετά ο Ανασφαλής (Mason et al., 2005).

Oι ανεκπλήρωτες παιδικές ανάγκες για ένα ασφαλή γονεϊκό δεσμό και οι δυσμενείς εμπειρίες δημιουργούν τα Πρώιμα Δυσλειτουργικά Σχήματα στην ενήλικη ζωή (Young et al., 2003).

Ανεκπλήρωτες ανάγκες:

· Ασφαλής προσκόλληση με τους άλλους

· Αυτονομία, ικανότητα και αίσθηση προσωπικής ταυτότητας

· Ελευθερία έκφρασης των αναγκών και συναισθημάτων

· Αυθορμητισμός για παιχνίδι

· Ρεαλιστικά όρια και αυτοέλεγχος

Ο Young εντόπισε 18 Πρώιμα Δυσλειτουργικά Σχήματα τα οποία διαχώρισε σε 5 τομείςβάση, των πεποιθήσεων που περιέχουν για κάθε άτομο:

1. Αποσύνδεση /Απόρριψη: Συνδέεται με τραυματικές εμπειρίες κακοποίησης στην παιδική ηλικία.

· Δε μπορεί να υπάρξει ασφάλεια, επαφή και ανταπόκριση από τους άλλους-Συναισθηματική Στέρηση.

· Μία σχέση με κάποιο σημαντικό πρόσωπο δεν μπορεί να διατηρηθεί- Εγκατάλειψη, Αστάθεια.

· Οι άλλοι ικανοποιούν μόνο τις δικές τους ανάγκες- Έλλειψη εμπιστοσύνης, Κακοποίηση

· Δεν ανήκει σε κάποια ομάδα- Απομόνωση, Αποξένωση.

2. Ανεπαρκής Αυτονομία και Επίδοση:

· Δε μπορεί να επιτύχει κάτι μόνο του- Αποτυχία

· Είναι ανίκανο να διαχειριστεί προβλήματα- Εξάρτηση, Ανικανότητα

· Περιμένει ότι θα γίνει κάποια καταστροφή- Ευπάθεια σε αρρώστια ή κάτι κακό.

3. Υπερεπαγρύπνηση και Αναστολή:

· Δε μπορεί να ελέγξει τα συναισθήματά και τις παρορμήσεις του- Αναστολή

· Θεωρεί ότι πρέπει να επιτύχει στην προσωπική και στην επαγγελματική του ζωή- Υπερβολικά πρότυπα, Επικριτικότητα.

4. Ανεπαρκή Όρια:

· Δυσκολεύεται να σεβαστεί τα δικαιώματα των άλλων και να δώσει δικαιοδοσία –Εγωκεντρισμός και Συγκεντρωτισμός.

· Δεν αντέχει την πίεση για την επίτευξη όποιων στόχων- Ανεπαρκή αυτοέλεγχο και πειθαρχία.

5. Προσανατολισμός στους Άλλους:

· Είναι υποτακτικός και παραδίδει τον έλεγχο της ζωής του στους άλλους προκειμένου να αποφύγει το θυμό τους – Υποδούλωση.

· Ικανοποιεί τις ανάγκες των άλλων, συχνά εις βάρος του- Αυτοθυσία.

Oι Hoffart et al, (2005) συνέπτυξαν τις 5 κατηγορίες του Young για τα Πρώιμα Δυσλειτουργικά Σχήματα στις εξής 4: Αποκοπή, Μειωμένη Αυτονομία, Μειωμένα Όρια, Υπερβολικά Πρότυπα.

Οι έρευνες δείχνουν ότι τα Σχήματα αυτά σχετίζονται με ψυχοπαθολογία. Κατάθλιψη, άγχος, διατροφικές διαταραχές, ψυχολογική εξάντληση αλλά και προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις, στην προσαρμοστικότητα είναι κάποια από τα προβλήματα που δημιουργούν (Freeman et al., 2002. Rittenmeyer, 1997. Stiles, 2004). Τα σχήματα της απομόνωσης/αποξένωσης, της εξάρτησης/ανικανότητας, της υποδούλωσης και του ανεπαρκή ελέγχου/ πειθαρχίας αποτελούν βασικούς προγνωστικούς παράγοντες για εθισμούς (Bakhsi & Nikmanesh, 2013).

Η Γνωστική Συμπεριφορική θεραπεία – CBT εστιάζει στον εντοπισμό του τύπου προσκόλλησης και των Πρώιμων Δυσλειτουργικών Σχημάτων που οδηγούν στην ψυχοπαθολογία του ατόμου και μέσα από μία πληθώρα τεχνικών τα αντικαθιστά με πιο προσαρμοστικά, θετικά σχήματα.

Βιβλιογραφία

Bakhshi, B.F, & Nikmanesh, Z. (2013). Role of early maladaptive schemas on addiction potential in youth. Int J High Risk Behavioral Addictions, 2(2): 72-6.

Baldwin, M.W., Fehr, B., Keedian, E., Seidel, M., & Thomson, D.W. (1993). An exploration of the relational schemata underlying attachment styles: Self-report and lexical decision approaches. Personality and Social Psychology Bulletin, 19, 746–754.

Bosmans, G., Braet, C., & Van Vlierberghe, L. (2010). Attachment and symptoms of psychopathology: Early maladaptive schemas as a cognitive link? Clinical Psychology and Psychotherapy, 17: 374-385.

Bouton, M.E. (2004) Context and behavioural processes in extinction. Learning and Memory, 11, 485–494.

Bowlby, J. (1969). Attachment and loss: Attachment. New York: BasicBooks.

Bowlby, J. (1982). Attachment and loss: Vol. 1. Attachment(2nd ed.).New York: Basic Books. (Original work published 1969)

Bowlby, J. (1988). A secure base: Clinical applications of attachment theory. London: Routledge.

Brennan, K.A., Clark, C.L., & Shaver, P.R. (1998). Self-report measurement of adult attachment: An integrative overview. In J.A. Simpson & W.S. Rholes (Eds.), Attachment theory and close relationships (pp. 46–76). New York: Guilford Press.

Bretherton, I., Ridgeway, D., & Cassidy, J. (1990). Assessing internal working models of the attachment relationship: An attachment story completion task for 3-year-olds. In M. Greenberg, D. Cicchetti, & E. M. Cummings (Eds.), Attachment in the pre-school years: Theory, research, and intervention (pp. 273–308). Chicago, IL: University of Chicago Press.

Chorpita, B.E., & Barlow, D.H. (1998). The development of anxiety: The role of control in the early environment, Psychological Bulletin, 124, 3–21.

Clark, D.A., Beck, A.T, & Alford, B.A. (1999). Scientific foundations of cognitive theory and therapy of depression. Chichester: John Wiley & Sons, Inc.

Collins, N.L., & Read, S.J. (1994). Cognitive representations of attachment: The structure and function of working models. In K. Bartholomew & D. Perlman (Eds.), Attachment processes in adulthood (pp. 53–92). London: Jessica Kingsley.

Ein-Dor, T., Milkulincer, M., & Shaver, P. R. (2011). Attachment Insecurities and the Processing of Threat Related Information: Studying the Schemas Involved in Insecure People’s Coping Strategies. Journal of Personality and Social Psychology, 101(1): 78-93.

Feeney, J. A., & Noller, P. (1990). Attachment style as a predictor of adult romantic relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 58, 281–291. doi:10.1037/0022-3514.58.2.281

Fraley, R.C. (2007). A connectionist approach to the organization and continuity of working models of attachment. Journal of Personality, 75, 1157–1180.

Fraley, R. C., & Shaver, P. R. (2000). Adult romantic attachment: Theoretical developments, emerging controversies, and unanswered questions. Review of General Psychology, 4(2), 132–154. https://doi.org/10.1037/1089-2680.4.2.132

Fraley, R. C., & Shaver, P. R. (1997). Adult attachment and the suppression of unwanted thoughts. Journal of Personality and Social Psychology, 73(5), 1080–1091. https://doi.org/10.1037/0022-3514.73.5.1080

Freeman, D., Garety, P., Kuipers, E., Fowler, D. & Bebbington, P. (2002). A cognitive model of persecutory delusions. British Journal of Clinical Psychology, 41, 331–347.

Henderson, A. J. Z., Bartholomew, K., Trinke, S. J., & Kwong, M. J. (2005). When Loving Means Hurting: An Exploration of Attachment and Intimate Abuse In a Community Sample. Journal of Family Violence, 20(4), 219–230. https://doi.org/10.1007/s10896-005-5985-y

Hoffart, A., Sexton, H., Hedley, L. M., Wang, C. E., Holthe, H.,Haugum, J. A., Nordahl, H. M., Hovland, O. J., Holte, A. (2005). The structure of early maladaptive schemas: A confirmatory factor analysis and a psychometric evaluation of factor-derived scales. Cognitive Therapy and Research, 29, 627–644

Holmes J. (1993). John Bowlby and attachment theory. London: Routledge.

Lussier, Y., Sabourin, S., & Turgeon, C. (1997). Coping strategies as moderators of the relationship between attachment and marital adjustment. Journal of Social and Personal Relationships, 14, 777–791. doi:10.1177/0265407597146004Ma

Mason, O., Platts, H., &Tyson, M. (2005). Early maladaptive schemas and adult attachment in a UK clinical population. Psychol Psychother, 78(Pt 4): 549-64.7.

Mikulincer, M., & Shaver, P.R. (2007). Attachment in adulthood: Structure, dynamics, and change. New York: Guilford Press. Morgan, C.D., Wieder

Mikulincer, M., & Florian, V. (1995). Appraisal of and coping with a real-life stressful situation: The contribution of attachment styles. Personality and Social Psychology Bulletin, 21, 406-414.

Mikulincer, M., & Shaver, P.R. (2003). The attachment behavioral systemin adulthood: Activation, psychodynamics, and interpersonal processes. In M.P. Zanna (Ed.), Advances in experimental social psychology (Vol. 35, pp. 53–152). San Diego, CA: Academic Press

Mikulincer, M., Orbach, I., & Iavnieli, D. (1998). Adult attachment style and affect regulation: Strategic variations in subjective self–other similarity. Journal of Personality and Social Psychology, 75(2), 436–448. https://doi.org/10.1037/0022-3514.75.2.436

Mortazavi, Z., Sohrabi, F., & Hatami, H.R. (2012). Comparison of attachment styles and emotional maturity between opiate addicts and non-addicts. Annals of Biological Research, 3(1): 409-14.

Riggs, S. A., & Kaminski, P. (2010). Childhood emotional abuse, adult attachment, and depression as predictors of relational adjustment and psychological aggression. Journal of Aggression, Maltreatment & Trauma, 19(1), 75–104. https://doi.org/10.1080/10926770903475976

Rice, K. G., Cunningham, T. J., & Young, M. B. (1997). Attachment to parents, social competence, and emotional well-being: A comparison of Black and White adolescents. Journal of Counseling Psychology, 44, 89–101. doi:10.1037/0022-0167.44.1.89R

Rittenmeyer, G. J. (1997). The relationship between early maladaptive schemas and job burnout among public school teachers. Dissertation Abstracts International, 58 (5-A), 1529.

Shorey, H. S., Snyder, C. R., Yang, X., & Lewin, M. R. (2003). The role of hope as a mediator in recollected parenting, adult attachment, and mental health. Journal of Social and Clinical Psychology, 22,685–715.doi:10.1521/jscp.22.6.685.22938.

Simard, V., Moss, E., & Pascuzzo, E. (2011). Early Maladaptive Schemas and Adult Attachment: A 15-year Longitudinal Study. Psychology and Psychotherapy: Theory, Research and Practice, 84: 349-366.

Sroufe, L.A., Egeland, B., & Kreutzer, T. (1990). The fate of early experience following developmental change: Longitudinal approaches to individual adaptation in childhood. Child Development, 61, 1363–1373.

Stiles, O.E. (2004). Early maladaptive schema and intimacy in young adults' romantic relationships. Ph.D. Dissertation. Alliant International University.

Waters, H. S., & Waters, E. (2006). The attachment working models concept: Among other things, we build script-like representations of secure base experiences. Attachment & Human Development, 8, 185–197. http://dx.doi.org/10.1080/14616730600856016

Young, J. E., Klosko, J., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy: A practitioner’s guide. New York: Guilford

Blog